مثانی (اسامی و اوصاف قرآن)

«مثانی» در لغت به معانی مکرر، دوتا دوتا، ثنا و ستایش و مایل شدن دو طرف یک چیز به یکدیگر است.

بنابر نظریه برخی از مفسران قرآن، کلمه «مثانی» در آیات ذیل از اسامی و صفات قرآن شمرده شده است:

• 1. «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ...»؛ خداوند بهترین سخن را در هیأت کتابی همسان و مکرر فروفرستاده است. (سوره زمر/23)

• 2. «وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي وَالْقُرْآنَ الْعَظِيمَ»؛ و به راستی به تو سبع المثانی و قرآن عظیم را بخشیدیم. (سوره حجر/87)

آیت‌ الله حسن‌ زاده آملی در کتاب «در آسمان معرفت» می‌فرماید: امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: کتاب الله ینطق بعضه ببعض و یشهد بعضه علی بعض؛ زیرا چه مثانی جمع مثنیه، اسم مفعول از ثنی به معنای عطف و لِوی (پیچیدن و برگشتن) است؛ مثلاً رودخانه که در بعضی از جاهای مسیرش پیچ می‌خورد و دور می‌زند و برمی‌گردد، آنجاها مثانی او است که به سبب این انعطاف، قسمت پیش از پیچ رودخانه و قسمت پس از پیچ آن ناظر یکدیگرند، آیات قرآنی هم با هم این چنینند که ناظر یکدیگرند.

درباره انتخاب این نام برای قرآن نظرهای گوناگونی هست که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1. تکرار مطالب و آیات
2. تکرار تلاوت آیات
3. تکرار نزول (یک بار به معنا و بار دیگر با لفظ و معنا)
4. زوجی بودن برخی مفاهیم قرآنی؛ مانند: امر و نهی، وعد و وعید، بیم و امید، ثواب و عقاب، انذار و تبشیر، بهشت و جهنم و...
5. قرآن مشتمل بر ثنای الهی است و از سویی بلاغت و اعجازش شنونده را به ستایش خدا وامی‌دارد.
6. چون آیات قرآن مجموعه هماهنگی را تشکیل می‌دهند و با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند «مثانی» نامیده می‌شوند.

منابع

• ویکی علوم اسلامی (اصطلاح نامه علوم قرآنی، بخش اسامی و صفات قرآن)